Vermoeidheid en Post-Exertionele Malaise (PEM)

​Wat is het?

 

Extreme vermoeidheid is een van de meest voorkomende en invaliderende klachten bij post-covid. Deze vermoeidheid is anders dan gewone moeheid: het voelt alsof je lichaam leeg is, alsof de energie letterlijk op is, en niet zomaar terugkomt na rust of slaap.

Post-exertionele malaise (PEM) is een specifiek fenomeen waarbij de klachten verergeren na (lichte) lichamelijke, mentale of emotionele inspanning. Deze terugval komt vaak pas uren of zelfs een dag later en kan dagen tot weken aanhouden.

 

Hoe voelt het?

 

Mensen met PEM omschrijven het als:

• Het gevoel alsof ze "tegen een muur aanlopen".

• Een zwaar lijf, niet kunnen opstaan, tintelingen of spierpijn.

• Een mistig hoofd, concentratieverlies, extreme prikkelbaarheid.

• Verergering van andere klachten zoals hartkloppingen, benauwdheid of duizeligheid.

Je kunt PEM ervaren na iets kleins als douchen, een telefoongesprek voeren, of een wandeling maken. Maar ook mentale inspanning zoals lezen, plannen of emoties verwerken kan het uitlokken.

 

Verschil met ‘gewone’ vermoeidheid

 

Bij gewone vermoeidheid voel je je beter na rust, een nacht goed slapen of een rustige dag. Bij post-covid werkt dit vaak niet. PEM is disproportioneel: de inspanning lijkt klein, maar de terugval is groot en onvoorspelbaar. Je energie is geen batterij die vanzelf weer oplaadt — het is eerder een smalle grens waar je steeds overheen kunt gaan zonder waarschuwing.

 

Wat helpt wél?

​

• Pacing: leren omgaan met je beperkte energie. Dit houdt in: plannen, rusten voor je moe bent, en activiteiten doseren.

• Activiteiten verdelen over de dag of week, met voldoende herstelmomenten.

• Dagboek of energieschema bijhouden om patronen te herkennen.

• Signaleren van vroege signalen van overbelasting: lichte hoofdpijn, hartkloppingen, wazig zicht, overprikkeling.

• Acceptatie en loslaten van prestatiedruk — dit is moeilijk maar essentieel.

 

Wat werkt juist averechts?

​

• Doorgaan ondanks klachten: dit kan PEM uitlokken en herstel vertragen.

• Standaard revalidatie zonder aanpassing: intensieve opbouwschema’s kunnen juist schade doen bij PEM.

• Energiebesteding op goede dagen maximaliseren: dit zorgt vaak voor een ‘crash’ achteraf.

• Vergelijken met je oude functioneren of met anderen: dit kan leiden tot frustratie en overbelasting.

 

Praktische tips

​

• Werk met een stoplichtmodel of lepeltheorie om je energie in te delen.

• Gebruik een wekker of timer om jezelf eraan te herinneren om te pauzeren.

• Licht cognitief werk (zoals een boek lezen) afwisselen met volledige rust (geen tv, geen telefoon).

• Voorkom dubbele belasting: bijvoorbeeld fysiek én mentaal actief zijn tegelijk.

• Bespreek met naasten hoe zij kunnen helpen signaleren wanneer je over je grens dreigt te gaan.

 

Wetenschappelijke inzichten

 

PEM is ook bekend van andere postvirale aandoeningen zoals ME/CVS (myalgische encefalomyelitis). Post-covid lijkt hier in veel gevallen sterk op. Onderzoekers vermoeden dat PEM het gevolg is van:

• Ontregelde energiestofwisseling in de cellen (bijvoorbeeld mitochondriale disfunctie).

• Verstoorde zenuwregulatie (autonome disbalans).

• Chronische laaggradige ontsteking die verergert na inspanning.

• Een immuunsysteem dat niet goed uit de "aan"-stand komt.

Steeds meer artsen en onderzoekers erkennen PEM als een reëel en belangrijk symptoom van post-covid. Hierdoor groeit de roep om zorg die zich niet richt op opbouw, maar op stabiliseren en ondersteunen.