Over- en onderprikkeling bij post-covid

Wat is prikkelverwerking?

Prikkelverwerking gaat over hoe je hersenen zintuiglijke en emotionele informatie verwerken. Denk aan licht, geluid, geur, beweging, temperatuur, maar ook informatie uit gesprekken, schermen of je eigen gedachten. Bij post-covid is de verwerking hiervan vaak verstoord. Prikkels worden óf te intens (overprikkeling), óf niet voldoende geregistreerd (onderprikkeling).

 

Tolerantiegebied

Mensen met post-covid ervaren vaak een verstoorde prikkelverwerking. Geluiden, licht, drukte of zelfs sociale interacties kunnen al snel te veel worden. Dit heeft te maken met een verkleind "tolerantiegebied" – de zone waarin je prikkels kunt verwerken zonder uit balans te raken. Dit gebied, ook wel de "window of tolerance" genoemd, is bij veel mensen met post-covid smaller geworden.

​​

Het tolerantiegebied is het bereik waarin je zenuwstelsel prikkels kan verwerken zonder in overlevingsmodus te schieten. Binnen dit gebied voel je je relatief rustig, alert en in balans. Je kunt helder denken, emoties reguleren en omgaan met wat er om je heen gebeurt. Ga je erbuiten, dan reageert je systeem met stress.

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Over- en onderprikkeling

 

Wanneer je te veel prikkels binnenkrijgt, schiet je uit je tolerantiegebied naar overprikkeling. Dit kan zich uiten in hartkloppingen, benauwdheid, paniek, oververmoeidheid of extreme irritatie. Maar wat veel mensen niet weten, is dat je bij langdurige overprikkeling ook kunt doorschieten naar onderprikkeling. Je raakt dan juist afgevlakt, verdoofd of emotieloos. Het voelt alsof je in een mist zit, je krijgt niets meer binnen, en je trekt je terug uit contact met jezelf of je omgeving.

​​

Overprikkeling: symptomen en signalen

 

Overprikkeling ontstaat wanneer je meer prikkels binnenkrijgt dan je kunt verwerken. Dit kan zich uiten in:

• Moeheid of uitputting na korte tijd

• Hoofdpijn, duizeligheid, druk op het hoofd

• Paniekgevoelens of het gevoel te "ontploffen"

• Geen woorden meer kunnen vinden, moeite met spreken

• Verergering van andere klachten, zoals hartkloppingen of PEM

• De drang om je terug te trekken of te vluchten uit een situatie

 

Onderprikkeling: een verborgen probleem

 

Onderprikkeling komt minder vaak ter sprake, maar is net zo relevant. Je krijgt dan te weinig prikkels om actief en alert te blijven. Dit kan leiden tot:

• Somberheid of een vlak gevoel

• Gebrek aan motivatie

• Gevoel van zinloosheid of verveling

• Verminderde cognitieve alertheid

• Terugtrekken en vermijding van activiteiten

Sommige mensen ervaren een combinatie: op het ene moment overprikkeld, op een ander moment onderprikkeld.

 

Soorten prikkels

 

Prikkels kunnen ruwweg verdeeld worden in:

• Zintuiglijke prikkels (licht, geluid, geur, aanraking)

• Cognitieve prikkels (lezen, nadenken, gesprekken voeren)

• Emotionele prikkels (spanningen, veranderingen, verwachtingen)

• Sociale prikkels (aanwezigheid van anderen, communicatie, lichaamstaal)

 

Praktische tips bij overprikkeling

​

• Breng je eigen signalen in kaart: hoe merk je dat je je tolerantiegebied verlaat?

• Gebruik een noise cancelling koptelefoon of oordoppen

• Draag een zonnebril of pet tegen fel licht

• Vermijd drukke omgevingen, of kies rustige tijdstippen

• Gebruik korte zinnen en visuele ondersteuning bij gesprekken

• Bouw "prikkelarme" momenten in je dag

• Gebruik prikkelfilters op je telefoon of computer

​

​

​

​

Praktische tips bij onderprikkeling?

​​

• Stimuleer jezelf bewust met één soort prikkel (bijv. rustige muziek, geurende olie)

• Plan kleine activiteiten met een duidelijke structuur

• Zoek contact met vertrouwde mensen

• Zorg voor afwisseling, ook in rustmomenten

• Verken lichte vormen van creativiteit of beweging (bijv. tekenen, wandelen)

 

Wat werkt averechts

​​

• Forceren om toch mee te doen aan sociale of drukke activiteiten

• Te lang in een prikkelrijke omgeving blijven zonder pauze

• Te weinig structuur in je dag, wat leidt tot passiviteit of chaos

• Zelfkritiek ("ik moet dit toch gewoon kunnen") of schuldgevoel

 

Wetenschappelijke inzichten

 

Er is groeiende aandacht voor sensorische overbelasting bij post-covid. Neurologisch onderzoek toont aan dat er bij sommige mensen sprake is van ontstekingsprocessen of autonome disbalans die de prikkelverwerking beïnvloeden. Ook zijn er parallellen met aandoeningen zoals ME/CVS en niet-aangeboren hersenletsel, waar prikkelgevoeligheid al langer bekend is.

 

Doorlopend onderzoek

Neurobiologisch onderzoek toont aan dat langdurige stress of overprikkeling het autonome zenuwstelsel ontregelt. Bij post-covid lijkt deze kwetsbaarheid voor prikkels versterkt aanwezig. Er wordt onderzocht hoe herstel van het zenuwstelsel bevorderd kan worden, bijvoorbeeld via tools om over- en onderprikkeling beter te meten, zoals vragenlijsten, draagbare sensoren en aangepaste cognitieve tests.

​